TESPİH SANATI

Bir ibadet aracı olan tespih, edilen zikrin sayısını belirlemek amacıyla ipe dizilmiş boncuklardır. Zikrin eksik ya da fazla yapılmasının uygun olmayacağı düşüncesinden hareketle çeşitli malzemelerle sayı belirlemeye çalışmanın tespih fikrini doğurduğu düşünülür. Tespihler genellikle 33 veya katlarında tanenin ipe dizilmesiyle oluşturulur. 99, 500, 1000 ve nadir olarak da 5000 taneli tespihler de vardır. Tespihin bölümleri taneler, 33’lük bölümleri ayıran farklı biçimdeki tane olan nişâne, iki ucunu birleştiren uzun tane olan imame ve kimi durumlarda tepelik ve püskül gibi dekoratif elemanlardır. Tanelerin benzer malzemeden ve birbirine yakın ölçülerde olmasına dikkat edilir. Tesbih tanelerinde çekirdekler, kehribar, akik, firuze, lapis, oniks gibi minareller, hayvansal nitelikte diş, boynuz ve kemikler, inci, mercan, sedef gibi değerli ve yarı-değerli taşlar kullanılır. Ayrıca abanoz, ardıç, gül, sakız, sandal, şimşir gibi ağaçlardan da taneler yapılır. 17. yüzyıldan itibaren Osmanlılarda bir sanat olarak görülen tespihçilik alanında sadece malzeme kalitesi artmaz; taneler üzerine kazıma, oyma, kakma, ajur tekniklerinde yapılan süslemelerle tespihlere sanatsal değer de katılır. Oltu taşı ve lüle taşı gibi özel taşlar da tespih yapımında bezenerek kullanılır.